Redactie Radio Centraal Rotating Header Image

De Antwerpse warmtenetten

Share

Bron: roadmap 2030

We hebben schepen Tom Meeuws in de studio voor een gesprek over de warmtenetten die uitgerold worden. Een onderbelicht megaproject dat wat  impact en omvang nochtans  naast Oosterweel en de heraanleg van de kaaien staat en de belangrijkste pijler is van het Antwerps klimaatbeleid. In juni stemde de gemeenteraad het routeplan voor 2030 (“Roadmap 2030”).

De stad Antwerpen heeft zich ertoe geëngageerd om de CO2-uitstoot tegen 2030 te halveren ten opzichte van 2005, tot 1,8 miljoen ton per jaar.
Tom Meeuws:“Een kanttekening is dat dit de uitstoot is waarvoor ik verantwoordelijk ben. De uitstoot van de Antwerpse grootindustrie bedraagt ongeveer 14 miljoen ton en wordt gereguleerd/gereduceerd in het kader van het Europees emissiehandelsysteem (ETS).”

De 2,5 miljoen ton per jaar die onder de directe verantwoordelijkheid van de stad valt, is dus de uitstoot door gezinnen, kantoren, kleinere industrie, energieproductie en transport. Naast transport (auto’s/kamions, 0.8 miljoen ton) zijn het vooral de huizen en gebouwen van gezinnen en bedrijven die broeikasgassen uitstoten (‘huishoudens’ en ‘handel en diensten’, samen jaarlijks goed voor 1,2 miljoen ton). De Antwerpse emissie-inventaris toont dat in 2010 en rond 2016 de  CO2-uitstoot duidelijk zakte. In 2010 was dit door een daling van de uitstoot (sluiting?) van ETS industrie, rond 2016 zien we een belangrijke daling van de uitstoot door gebouwen van huishoudens en bedrijven.
De post ‘energie’ van 0,25 miljoen ton per jaar gaat vooral over de ISVAG-afvalverbrandingsoven, die niet onder het emissiehandelssysteem valt.

Bron: https://www.antwerpenmorgen.be/nl/projecten/emissie-inventaris

Tom Meeuws: “Het doel was om tegen 2020 een reductie van 20% te halen ten opzichte van 2005. Enkele dagen geleden kregen we de cijfers van de uitstoot voor 2020, en daaruit blijkt dat we aan 30% geraakt zijn. 2020 was een COVID-jaar met natuurlijk minder wegtransport, maar de basisboodschap dat het energieverbruik door bijvoorbeeld de gezinnen verder stevig zakt, blijft overeind. De Antwerpse gezinnen doen de laatste jaren dus echt hun best om de uitstoot naar beneden te halen.”

De emissies van 2020 waarover Meeuws het heeft werden nog niet publiek vrijgegeven. In 2019 stootte Antwerpen (exclusief grootindustrie) 2,66 miljoen ton uit, een daling met 25% ten opzichte van 2005.

Tom Meeuws: “De grote uitstoters zijn gebouwen, transport en de ISVAG-verbrandingsoven. We moeten in de eerste plaats naar die grote posten kijken. Het is goed voor de energiefactuur dat de mensen hun licht niet laten branden, maar als het over klimaat gaat, kijken we vooral naar verwarming van ruimtes en sanitair water. En zo komen we bij de warmtenetten uit.”

 

NETTEN OF POMPEN?

Tom Meeuws:  “We moeten van het gas af, maar hoe kan dat? We hebben een strategische visie ontwikkeld waarbij we gekeken hebben naar de technische opties. In de stad hebben we de keuze tussen enerzijds warmtenetten en anderzijds warmtepompen. In het geval van warmtenetten gaan we warm water van elders importeren en de warmte via een warmtewisselaar dan naar de huizen brengen. Warmtepompen gaan warmte genereren via de lucht of de bodem (en gebruiken daarbij elektriciteit, nvdr). We hebben allereerst bekeken wat de technische haalbaarheid is en de kost, in detail tot op buurtniveau. Met die informatie hebben we de warmtezoneringskaart opgesteld, die toont waar warmtenetten of warmtepompen de beste oplossing zijn. Daaruit blijkt dat de aanleg van warmtenetten interessant(er) is in de stad binnen de ring en in het noorden. Bijvoorbeeld door de aanwezigheid van appartementsgebouwen, maar ook door de aanwezigheid van warmtebronnen.”

 

70 DUIZEND TON 

Tom Meeuws:  “In de chemische industrie en raffinaderijen wordt  veel warmte gegenereerd en een deel van die warmte gaat verloren omdat ze niet bruikbaar is in de industriële processen. Wij kunnen die warmte als warm water in buizen stoppen en gebruiken in de stad. Dat gaat over warmte van 90 graden, 70 graden of  lager; je kan zelfs water halen uit riool- of Scheldewater. Vooral bij de raffinaderijen valt er veel te rapen. De gesprekken met die bedrijven zijn nu lopend en het potentieel blijkt groter dan we dachten.

“Voor de vele oude gebouwen is warmer water nodig. We hebben ook veel nieuwbouw in Antwerpen en daar is de uitdaging eerder koeling dan verwarming. Je kunt er met een heel lage temperatuur van 30 graden en een warmtepomp die werkt op groene stroom verwarmen tot 50 graden, wat voldoende is voor vloerverwarming.”

Ruggengraten en eilanden

Tom Meeuws: “Een warmtenet is meer dan  een warmtebron en een afnemer met daartussen een grote pijplijn, ‘backbone’. Maar het is te duur om de stad vol te leggen met backbones. Een beperkt aantal backbones gaan in de stad verbonden worden met een achttal warmte-eilanden van waaruit distributienetten zullen vertrekken, en met warmteoverslagstations en back-up centrales. De noordelijke backbone, die vertrekt vanuit Indaver (eigendom van Katoennatie van Fernand Huts, nvdr), zal via de Boortmalt mouterij lopen naar de Luchtbal,  waar ze aangesloten wordt op de appartementsblokken van Woonhaven. De haven op linkeroever zal via een backbone op de appartementsblokken van linkeroever aangesloten worden.  Zo mikken we tegen 2030 op de aansluiting van 33.000 gezinnen en een vermindering van de CO2-uitstoot met 70 kiloton per jaar. De jaren nadien gaan we verder. We willen in 15 jaar verwezenlijken waar ze in Amsterdam 30 jaar over gedaan hebben.” 
De Roadmap 2030 (p81) heeft het voor 2050 over 300 en 400 duizend ton jaarlijkse reductie van de CO2 uitstoot.

“Er staan vier backbones in de planning. De noordelijke backbone vanuit Indaver naar de Luchtbal en eindigt in een warmte-eiland  aan het Albertkanaal, de tweede komt van de raffinaderijcluster en gaat naar de Royerssluis en verder naar de kaaien. Die kan eventueel doorgetrokken worden naar het Kiel, waar veel sociale woningen staan. We kijken altijd naar huurders die afhankelijk zijn van een centrale ketel en zelf niet kunnen investeren. De derde backbone moet aan de ring komen, waar veel hoogbouw is. De aanleg moet gebeuren samen met de heraanleg van de ring in het kader van het Oosterweelproject. De vierde backbone bedient Linkeroever vanuit de Waaslandhaven. Die wijk, met de hoge gebouwen en brede lanen,  is heel geschikt voor de aanleg van een warmtenet.  Linkeroever is één van de honderd ‘missiesteden‘ (video) die gekozen zijn om tegen 2030 klimaatneutraal te worden.”

“De aanleg van de warmtenetten is nu al zichtbaar in het havengebied. De aansluiting van de Luchtbal zal ook zichtbaar zijn, en hier en daar zullen elders ook (warmtenet)werken zichtbaar zijn, wel zoveel mogelijk samen met andere infrastructuurwerken om de overlast te minimaliseren. “

 

ISVAG

Backbones: roadmap 2030, p13, Fluvius & Stad Antwerpen)

Nieuw Zuid heeft al een warmtenet waarop alle gebouwen aangesloten zijn, maar de warmte voor het net wordt geleverd door een grote centrale gasbrander met de bekende schoorsteen in park Nieuw Zuid, niet door afvalwarmte.

Tom Meeuws: “Dat is een kwalijke zaak . De aansluiting naar de backbone ontbreekt op Nieuw Zuid.  Het was de bedoeling om het warmtenet aan te sluiten op de nieuwe afvalverbrandingsoven (van ISVAG, nvdr) maar die heeft geen vergunning gekregen. We moeten daar zo snel mogelijk een oplossing voor zoeken, en zoeken naar andere warmtebronnen. Er komt een backbone langs de kaaien, maar zolang willen we niet wachten en we zijn nu op warmtejacht. Umicore en de rioolwaterzuiveringsinstallatie op het Zuid kunnen warmte leveren en Aertsen heeft met ship-it nu een technologie om warmte per schip te transporteren.”

“De nieuwe ISVAG-oven in Wilrijk komt er dus niet. De vraag blijft wel waar we ons afval dan gaan verbranden. Er is geen vergunning voor de nieuwe oven en de vergunning voor de bestaande oven loopt af. Nu loopt er een procedure voor de verlenging van de vergunning van de bestaande centrale voor een beperkte tijd, waar we achter staan. Begin november zal de minister beslissen voor hoelang de vergunning verlengd wordt.”

“Het rendement van de nieuwe ISVAG-oven zou niet optimaal geweest zijn, omdat in Wilrijk geen gebruikers zijn van de stoom die een efficiënte centrale produceert.  Bovendien is er geen ontstluiting via spoor of water van de huidige ISVAG-site. Verder  zal afvalverbranding binnenkort ook in het Europees emissiehandelssysteem komen, dus is het belangrijk dat de 190.000 ton uitstoot van de oven kan opgevangen worden. Een dergelijke (CO2-opvang en -transport-) infrastructuur wordt in de  haven aangelegd maar kunnen we niet in Wilrijk aanleggen.”

Noot: Door het toetreden van ISVAG zal de intercommunale enerzijds uitstootrechten moeten betalen (tenzij ze die gratis toegezegd krijgt). Anderzijds zal ze verdijwenen uit de gerapporteerde emissies van de stad Antwerpen, waardoor die zonder inspanning met bijna tweehonderdduizend ton zullen zakken.

 

FINANCIERING

Tom Meeuws: “De investeringen zijn groot, het gaat over honderden miljoenen, en om kosten te besparen is het  belangrijk dat we meeliften op belangrijke werken zoals Oosterweel. Er moeten backbones (hoofdleidingen van warm water, nvdr) aangelegd worden en die steken we dus best in de grond op hetzelfde moment van de werken die al gepland waren. De andere uitdaging, naast planning, is  het vastleggen van warmteniveaus en de prijsafspraken tussen de verschillende spelers. Dat vraagt enorm veel denkwerk. Gelukkig is er in het buitenland al heel wat werk verricht en kunnen we van hen leren, ook van hun fouten.”

Het project vraagt grote investeringen die Antwerpen niet alleen wil dragen, en die moeten gebeuren vooraleer er inkomsten gegenereerd worden. Hoe dit dan toch realiseren?

Tom Meeuws: “De aanleg van de nodige infrastructuur bij de warmtebronnen, zoals Indaver, zal uiteraard deels gesubsidieerd worden. De belangrijkste partij voor het Antwerps warmtenet is Fluvius, dat nu, na een beheersoverdracht, verantwoordelijke is voor het aanleggen van de warmtenetten. Er heeft een discussie plaatsgevonden over de toegang tot het net. Het is belangrijk dat de backbonen ‘open access’ zijn. Ze moeten open staan voor verschillende bronnen en afnemers en vertakkingen naar distributienetten. Bronnen en afnemers mogen niet exclusief zijn.” 

“Hoe moet het systeem werken? De gezinnen kopen warmte aan van een warmteleverancier. Fluvius is eigenaar van de backbones, maar niet van de warmte. Momenteel zijn er complexe gesprekken aan de gang over de prijszetting van de warmte. We mogen de fout van de  elektriciteitsmarkt niet maken, waar we de kost koppelen aan de kost van dure gasgestookte installaties.  De prijs (voor de gezinnen) zou best lager zijn dan die van gas, maar ook dan die van warmtepompem. Het zou kunnen dat het systeem geen subsidies nodig heeft. Als de afvalwarmte door de leverancier zou kunnen aangekocht worden aan € 56 per MWh (van de producenten) en verkocht worden aan € 110/MWh, dan is bijkomende steun niet nodig, Het verschil is nodig om de investeringen te bekostigen. Momenteel zit de gasprijs een stuk hoger en zijn er dus in principe geen subsidies nodig. Als  de gasprijs daalt tot bijvoorbeeld € 80 /MWh of lager, dan zullen subsidies wel nodig zijn, maar dat is zeer wel besteed overheidsgeld.”

TOTAL

Total, de belangrijkste potentiële warmteleverancier, maak momenteel superwinsten ten gevolge van de hoge gas- en olieprijzen en investeert die nog altijd vooral in gas- en olie-exploratie en -exploitatie. Vandaag loopt een actie tegen het bedrijf.
Tom Meeuws: “Ik bekijk dit heel positief: de bedrijfsleiders die ik ontmoet en die verantwoordelijk zijn voor de Antwerpse petrochemie en raffinaderijen willen heel wat doen en klimaatneutraal worden. Ze zijn allemaal bezig met CO2-opvang, daar zitten we goed, en ze beseffen wel dat ze ooit (fossiele brandstoffen) moeten uitfaseren. Ik zou graag hebben dat er nu geïnvesteerd wordt in luchtkwaliteit en CO2-opvang, maar dat de meest performante industrie hier overeind blijft tot in 2050.”

Links:

0 Comments on “De Antwerpse warmtenetten”

Leave a Comment