Jodenvervolging in Belgie – een gesprek met Lieven Saerens

Het hoofdartikel van Knack van 25 mei handelde over de Jodenvervolging tijdens de Duitse bezetting. De geïnterviewde Duitse historica Insa Meinen focuste zich in haar studie terzake op de rol van de Duitsers, wat door Knack gebruikt wordt om te suggereren dan de Belgische/Vlaamse rol klein was.
Ondertitels  op het voorblad als “Joden kregen veel steun van de bevolking” leidden dan ook tot enkele verontwaardigde reacties, onder andere van Insa Meinen zelf.

We hebben Lieven Saerens van studiecentrum SOMA tegast, hij heeft jaren onderzoek gedaan over Joodse gemeenschap en de Jodenvervolging, met een focus op Antwerpen. We overlopen de evolutie van 1880 tot 1944; van Joodse immigratie tot holocaust.
Het wordt duidelijk dat, zeker in Antwerpen,  het anti-semitisme bij de bevolking  en de rol van de overheid in de holocaust niet kan gebagatelliseerd worden. Als afsluiter geeft hij toelichting  bij de oproep van SOMA tot een echt debat over  collaboratie en repressie.

“Tot aan de jaren 30 was Antwerpen een tolerante stad, maar er was altijd een latent anti-semitisme aanwezig, vooral in katholieke kringen. Na 1930 verglijdt vooral Antwerpen tot een intolerante stad. Dé anti-joodse organisatie Volksverwering, die trouwens ontstaan was in Antwerpen, kon doordringen tot brede lagen van de bevolking. Specifiek voor Antwerpen is er in 1936 protest tegen de benoeming van een Jood als rechter omdat hij ‘ volksvreemd’ was. In 1939 ontaardt dit in de schrapping van de Joden van Antwerpse balie. In ’39 zijn er ook, door de Antwerpse pers gesteunde, anti-Joodse betogingen.
De Duisters blijven de hoofddaders, maar er zijn zaken gebeurd die enigzins te vergelijken zijn met Kristallnacht: In april ’41 is er een pogrom waarbij honderden Antwerpenaars winkels inslaan en sinagogen in brand steken. De Holocaust in België begon 1940 na de Duitse inval, en dat ging in fasen. Het begon met registratie van de Joden. Daarna kwam de uitsluiting uit bepaalde beroepen, daarna de Davidster. En tenslotte de deportatie.”

” De stelling dat Joden  veel steun kregen van de bevolking is veel te veralgemeend, en zeggen dat VNV en Vlaamse SS niet in Joden geinteresseerd waren is gewoon totaal onjuist. De (Knack) ondertitels suggereren iets dat er historisch gezien niet was. Zowel collaborateurs als verzetslui vormden slechts een minderheid van de bevolking. Wat betreft steun is er een duidelijk verschil tussen de steun die de Joden kregen in Vlaanderen enerzijds en in Brussel en Wallonie anderzijds. In Vlaanderen was de hulp minimaal, in Brussel en Wallonie werd er vrij massaal hulp geboden. In Brussel boden minstens de helft van priesters hulp aan Joden, en ze richtten ook met parochianen netwerken op voor  hulpverlening.   In Antwerpen bood slechts 1 op 8 priesters hulp aan Joden, en die hulp was bovendien minimaal.”

“Het boek van Insa Meinen is heel goed maar legt naar mijn menig teveel nadruk op de rol van de Duitsers. Die waren natuurlijk de hoofddaders, maar daarnaast zijn er de mededaders die de Duitsers aktief geholpen hebben. Zonder mededaders zou de Jodenvervolging nooit geslaagd zijn, omdat de Duitsers een gebrek aan mankracht hadden.   Maar wat betreft Antwerpen stemmen de conclusies van Insa Meinen overeen met de mijne. In Antwerpen kregen de Duitsers enerzijds de steun van lokale autoriteiten; ttz o.a. van de burgemeester, Procureur des Konings, Hoofdcommisaries van de politie. En anderzijds van de collaborateurs; ttz de Vlaamse SS, het VNV en organisaties zoals Volksverweer.”
“Als Jood zou ik  in Brussel veel meer kans gehad hebben om het te overleven dan in Antwerpen. Het klopt niet dat wat in Antwerpen gebeurde niet beter of slechter was dan wat in andere steden gebeurde. Bart De Wever is historicus van opleiding en hij zou beter moeten weten. Er is in de beginfase wel een algehele collaboratie geweest over gans Belgie; maar er kan wel degelijk gesproken worden over en ‘Antwerpse specificiteit’, vooral wat betreft de rol van de Antwerpse autoriteiten. De collaboratie door de Antwerpse autoriteiten kwam er altijd op vraag van de Duisters, maar in tegenstelling tot Brussel hebben de Antwerpenaars altijd loyaal meegewerkt. Brussel heeft pertinent geweigerd om aan razzia’s tegen Joden mee te werken en de Brusselse autoriteiten kwamen bovendien op voor zowel Belgische als niet-Belgische Joden. De Antwerpse politie heeft driemaal aan Jodenrazzia’s meegewerkt en die medewerking ging van langs om verder. Zo werd de laatste razzia door de Antwerpse politie zelf georganiseerd en uitgevoerd, verliep ze gewelddadig en resulteerde ze in veel meer aanhoudingen dan de Duisters gevraagd hadden.”
“42% van de Belgische Joden werden gedeporteerd, in Frankrijk lag het percentage op 25% en in Holland op meer dan 70%. Als men de zaak echter lokaal bekijkt, dan wordt het beeld minder duidelijk. Daar waar in Brussel, Luik en Charleroi 35% van de Joden is gedepoteerd werd 65% van de Antwerpse Joden gedeporteerd; een cijfer dat neigt naar dat van Holland.”

“Wat betreft de discussie na het amnestievoorstel van het Vlaams Blok, wijst SOMA  op de kenniskloof tussen enerzijds de akademische wereld en anderzijds de publieke opinie. Er is in wetenschappelijke middens al jaren een concensus over collaboratie en repressie en die consensus gaat over de taalgrens. Zo is er in tegenstelling wat ‘de goegemeente’ denkt geen sprake geweest van anti-Vlaamse repressie. Zo werden er bijvoorbeeld meer Franstalige dan Nederlandstalige collaborateurs geexecuteerd.  Dat (de zogezegde anti-Vlaamse repressie) is een verzinsel dat al jaren achterhaald is. Er zou  een debat moeten komen met politici en (nazaten van) collaborateurs en vervolgden. De historische onwaarheden in het  voorstel van het Vlaams Blok zijn hemeltergend.”

Podcast: Play in new window | Download

Subscribe: Apple Podcasts | Android | RSS