Prof.Jean-Pascal van Ypersele (IPCC)

4 jaar na de publicatie van het klimaatrapport door het IPCC contacteren we IPCC ondervoorzitter en klimatoloog Jean-Pascal van Ypersele voor een stand van zaken. Aanleiding was verder ook het verschijnen van het zogenaamde “SRREN” rapport van het IPCC over hernieuwbare energie; en natuurlijk het klimaatactiekamp.

 Een gesprek dus over -onder andere- climategate, het volgend klimaatrapport en Vlaamse daken.

SRREN-Links:  webpagina SRREN rapport, kopie samenvatting SRREN rappport, kopie volledig rapport (28Megabytes!) 

---

 RC: Kunt u nog eens zeggen wat voor u de belangrijkste conclusies waren van het vierde IPCC rapport?
JPvY: “Dat het klimaat opwarmt, dat die opwarming, zeker de laatste vijftig jaar, een gevolg is van de menselijke activiteit en de uitstoot van broeikasgassen. Dat wil niet zeggen dat natuurlijke factoren geen invloed hebben, maar de menselijke activiteit domineert. Derde conclusie was dat de gevolgen voor gezondheid, ecosystemen en economie geleidelijk zwaarder zullen worden. En de vierde conclusie is dat door een combinatie van technische en niet-technische oplossingen de broeikasgasconcentratie kan gestabiliseerd worden op een niet gevaarlijk niveau, en dat het wel mogelijk is de zware gevolgen te vermijden.”

“Waar het niet gevaarlijk niveau ligt zijn de politici op de klimaatconferenties van Kopenhagen en Cancun overeengekomen, en dat hebben ze vastgelegd op een temperatuur die 2 graden Celsius boven het pre-industrieel niveau ligt. Die beslissing was gebaseerd op basis van wat in het IPCC rapport staat.”

RC: Daarna is er kritiek gekomen op het IPCC en het rapport. Hier in Europa heeft dat minder weerklank gevonden, maar in de VSA is dat sterker aanwezig geweest in de media. Er werd over ‘Climategate‘ gesproken. Er was het lekken van e-mails waarbij een klimaatsceptische wetenschapper van de Climate Research Unit van de universiteit van East Anglia in het VK door zijn collega’s de mond zou zijn gesnoerd. Wat is uw respons op dat geval?
JPvY: “Het ging om wetenschappers die bij het IPCC betrokken waren, maar ik wil toch eerst verduidelijken dat het om private e-mails ging tussen de onderzoekers en niet om e-mails die vanuit het IPCC zijn verstuurd.”
“Maar er rezen dus vragen bij media en sommige politici in de VSA en het VK. Daarom zijn er verschillende studies en onderzoekingen gestart naar wat die e-mails eigenlijk te betekenen hadden. Na enkele maanden kwamen de verschillende panels die de studies deden tot de conclusie dat er wel hier en daar te kritische taal gebruikt was ten opzichte van klimaat sceptici (die trouwens ook privaat was), maar in het geheel werd geconcludeerd dat er niets echt serieus fout was met het werk waarmee de onderzoekers bezig waren.”

“Daarna is er nog een onderzoek gedaan naar het IPCC zelf, naar aanleiding van de fout op pagina 492 van een rapport van duizend pagina’s rond het smelten van de gletsjers in de Himalaya. Die enquête kwam ook tot de conclusie dat de wetenschap rond klimaatverandering niet foutief was. Natuurlijk zei men wel dat de procedures konden verbeterd worden, zoals bij alle instellingen overigens, maar de wetenschap zelf stond niet in twijfel.”

RC: Wat betreft de gletsjers ging het over een tikfout. Er stond dat gletsjers in de Himalaya zouden weggesmolten zijn tegen 2035, terwijl dat 2350 moest zijn. Het zou een fout zijn die overgenomen zou geweest zijn van een rapport van het WWF, dat dan weer het oorspronkelijk bronmateriaal verkeerdelijk zou gekopieerd hebben. Het gaat over het omwisselen van enkele karakters, maar de betekenis is natuurlijk helemaal anders als het resultaat is dat de tijdshorizont 300 jaar verschilt. Dan kan men zich toch afvragen of er niet beter moet gecontroleerd worden vooraleer men in de toekomst de rapporten officialiseert?
JPvY: “Ik ga akkoord dat het veel beter zou zijn moest er geen enkele fout in het rapport staan. Maar het gaat hier over een rapport van 3000 pagina’s, bestaande uit 3 delen van elk duizend bladzijden. Deze fout stond in het midden van het tweede deel. Het ging verder over een conclusie die niet in het samenvattend rapport stond, dus we moeten de betekenis van de fout ook niet overdrijven. Het is absoluut correct dat meer controle en meer commentaar goed is, maar je moet beseffen dat er al 90.000 commentaren ontvangen en verwerkt waren. Het is spijtig dat het commentaar op die fout niet op het correcte moment kwam, maar in het algemeen genomen blijft het zo dat de kwaliteit van het IPCC review-proces zeer hoog is. Maar ja, het was inderdaad een fout en dat is heel spijtig, en daar excuseren we ons voor. En we zullen proberen ervoor te zorgen dat bij het volgend rapport de kans op dergelijke fouten kleiner kan gemaakt worden; maar we zijn een instelling die bestaat uit mensen, en perfectie is niet van deze wereld.”

RC: Ondertussen zijn we een paar jaar verder. Hoe staat het met het vijfde klimaatrapport? Zijn er duidelijke bevindingen of trends wat betreft de verwachtingen voor hoe het klimaat verder evolueert?
JPvY: “Het is spijtig genoeg te vroeg om daarop te antwoorden. Het volgend rapport over de klimatologische aspecten van klimaatverandering zal in september 2013 gepubliceerd worden. Het rapport over de gevolgen van klimaatwijziging in september 2014 (of iets daarvoor), en het rapport over de oplossingen voor het klimaatvraagstuk ook in 2014. Het proces dat al die commentaren moet bundelen en verwerken is nog maar juist gestart. Er is veel wetenschappelijke literatuur beschikbaar maar het proces van evaluatie (‘assessment’) met drie cycli van review en herschrijven is nog maar pas begonnen. Dus is het veel te vroeg om te zeggen of te speculeren wat in het rapport zal staan, en ik zal dat dus zeker ook niet doen.”

“Maar als men even het IPCC rapport buiten beschouwing laat en naar de nieuwe literatuur van de laatste vier of vijf jaar kijkt, dan is het duidelijk dat de conclusies van het vorig rapport zullen bevestigd worden. Er zal meer detail zijn, enkele cijfers zullen veranderen, en misschien zullen die veranderingen op bepaalde gebieden belangrijker zijn dan voor andere. Maar de algemene trend zal hoogstwaarschijnlijk bevestigd worden. Het is te vroeg om over cijfers te praten, maar ieder jaar stijgt de concentratie van CO2 en andere broeikasgassen. We zitten nu op bijna op 400ppm, wat meer is dan 5 jaar geleden is. De waarschijnlijkheid dat klimaatopwarming en de gevolgen van de opwarming nog duidelijker zullen zijn in het volgend rapport is dus relatief groot.”

RC: Dat doet ons denken aan de hongersnood in de hoorn van Afrika, vooral Somalië. Het is altijd moeilijk om directe verbanden te leggen tussen klimaatwijziging en specifieke evenementen; terwijl men anderzijds zegt dat de kans op hongersnoden wel verhoogd. Is dat hier ook het geval? Is er een indirect verband?
JPvY: “ U hebt het antwoord gegeven. Het is alsnog niet mogelijk om een individuele situatie direct te relateren aan klimaatverandering. Het is dus een kwestie van probabiliteit. Maar de waarschijnlijkheid van hittegolven, droogtes, intense regen (soms in dezelfde gebieden als die waar er droogte heerst) zal toenemen. Met zulke trends is het wel mogelijk te stellen dat hongersnood in de hoorn van Afrika een grotere kans heeft om voor te komen met klimaatopwarming dan zonder.“

“Het volgend rapport van IPCC zal in dat verband interessant zijn. Dat is niet het groot klimaatrapport van 2013/2014 waarover we eerder spraken, maar een rapport over extreme klimaatgebeurtenissen. Dat verschijnt in later dit jaar in november. Het gaat over het verband tussen extreme gebeurtenissen en de maatregelen die kunnen getroffen worden.“

RC: Nog even terug naar het volgend klimaatrapport. Dat zal bijna zeven jaar na het vorig rapport verschijnen, wat toch relatief lang is. U zei dat men nu zal beginnen met het doornemen van de beschikbare wetenschappelijke literatuur.
JPvY: “Dat klopt. Volgende week is er in Frankrijk een tweede vergadering van de ‘lead authors’, de belangrijkste auteurs van het rapport voor werkgroep 1. Ze zullen gedurende een week de eerste cyclus van commentaren verwerken zodat ze gedurende de volgende maanden een nieuwe versie van de tekst kunnen schrijven. “

RC: Gebeurt dat nog allemaal onbezoldigd? En zo ja, is dat geen probleem?
JPvY: “Dat klopt en in zekere mate is het een probleem. Meer dan 2000 mensen werken voor het IPCC, in verschillende rollen. Maar slechts een twintigtal mensen wereldwijd zijn betaald door het IPCC of door een regering om te werken voor het IPCC. Al de anderen doen dat op een vrijwillige manier. Dat kost dus tijd, de wetenschappers moeten soms hulp krijgen van hun universiteit of instelling. Het is niet gemakkelijk.“

RC: Men spreek over bijvoorbeeld ‘Lead Authors’ en ‘Peer reviewers’ Wat zijn eigenlijk de functies binnen IPCC en het proces van het tot stand komen van het klimaatrapport?
JPvY: “Er zijn verschillende functies. Er is een ploeg die het IPCC bestuurd. Dat is het Bureau, met de voorzitter en de vicevoorzitters (ik ben één van de drie vice-voorzitters), de 2 co-voorzitters van elk van de drie werkgroepen (respectievelijk over klimatologie, gevolgen van klimaatwijziging en mitigatie/oplossingen). Elke werkgroep heeft een bureau van 6 mensen om de co-voorzitters te helpen. Iedereen van het bestuur is vrijwilliger, van de voorzitter, tot de werkgroepbureauleden. In het secretariaat in Geneve zijn een tiental betaalde administratieve werkkrachten. Er zijn drie secretariaten voor elk van de werkgroepen, in Duitsland, Zwitserland en de VSA. Elk van de secretariaten heeft 4 a 5 betaalde werkkrachten. Andere, niet bezoldigde, betrokkenen zijn de auteurs van het rapport en de reviewers (controleurs). De reviewers komen uit verschillende instellingen, universiteiten , regeringen.”

RC: Aan welke kwalificatie moet ik voldoen om reviewer te worden?
JPvY: “Om een reviewer te worden moet men een zekere wetenschappelijke opvoeding hebben zodat het proces behandelbaar blijft. Met 2000 reviewers is dat niet vanzelfsprekend, dus moeten ze een wetenschappelijke bagage hebben.”

RC: En hoe wordt dat getest of bepaald?
JPvY: “Op basis van een CV dat naar de werkgroep secretariaten opgestuurd wordt. Het is niet zo moeilijk om reviewer te worden. Veel van de reviewers zijn mensen die genomineerd zijn door regeringen, of komen uit intergouvernementele organisaties, universiteiten of NGOs. Aan het begin van het proces is er een ‘Call for Proposals’ om auteurs te vinden. In januari vorig heeft het IPCC die oproep gedaan. 3000 wetenschappers hebben hun kandidatuur gesteld, 800 van hen werden geselecteerd en de 2000 anderen staan in reserve. Sommigen zijn genomineerd door de instellingen (regeringen, universiteiten, NGOs..). Maar er zijn ook vrijwillige reviewers en die worden over het algemeen ook aanvaard.“

RC: De conclusies van het vierde klimaatrapport waren al duidelijk, en het ziet er niet naar uit dat die in de toekomst zullen ontkracht worden. Anderzijds zijn er de klimaatonderhandelingen en de klimaatplannen, op VN- en andere niveaus. Dat ziet er niet zo goed uit. Geraken we wel verder momenteel?
JPvY: “Ik moet toch eerst vermelden dat die problematiek losstaat van het IPCC. Het IPCC is niet verantwoordelijk voor de klimaat onderhandelingen. Dat proces wordt gestuurd door het secretariaat van het klimaatverdrag (UNFCCC). Het UNFCCC organiseert de jaarlijkse conferentie.”

“Maar het is duidelijk dat de vooruitgang zeer beperkt is en dat er veel moeilijkheden zijn om een akkoord te vinden dat tot significante emissiereducties zal leiden. Voor wetenschappers is dat zeer frustrerend omdat de diagnose zeer duidelijk is: Als men de broeikasgasemissies niet sterk vermindert zal het klimaat opwarmen tot op een niveau dat hoger ligt dan het ooit lag in de laatste 2 á 3 miljoen jaar. Dat is langer dan het bestaan van de mens. Dus de klimaatonderhandelingen zijn zeer frustrerend voor wetenschappers.”

RC: Maar ziet u geen vooruitgang in bepaalde landen. De Chinezen doen duidelijk moeite (alhoewel misschien nog niet genoeg), en ook in Californie en Zuid Korea bijvoorbeeld zijn er toch plannen die de goede richting uitgaan.
JPvY: “Dat klopt. Er is een grotere bewustwording van het probleem dan in het verleden. De Chinezen, bijvoorbeeld, waren 10 jaar zeer sceptisch wat betreft de impact van menselijke activiteit op klimaatwijziging, en dat zijn ze nu niet meer. Ze zien positieve aspecten in de strijd tegen klimaatopwarming en ze exporteren nu windmolens en zonnepanelen. Dus de Chinezen, en ook de Zuid-Koreanen, zien de strijd tegen de klimaatopwarming meer en meer als een opportuniteit, eerder dan een uitdaging alleen. Maar die positieve trend gaat niet ver genoeg en is bovendien niet wereldwijd. Er zijn veel gebieden waar nog weinig gedaan wordt aan klimaatwijziging.”

RC: Een maand geleden verscheen het IPCC rapport over hernieuwbare energie (het ‘SRREN’). Wat deed dat rapport en wat zijn de conclusies.
JPvY: “ Dat rapport is het eerste van de twee speciale rapporten die dit jaar gepubliceerd worden. Het SRREN gaat over de 6 belangrijkste hernieuwbare energietechnologieën. Wind, zon, biomassa, geothermie, getijdenenergie en waterkracht. Het technisch potentieel, kosten en implementatie hindernissen werden onderzocht. Zo werd de noodzaak tot aanpassing van elektriciteitsnetwerken ook bekeken om de variabiliteit van de hernieuwbare energie op te vangen.”

“Eén van de belangrijkste conclusies is dat het technisch potentieel van hernieuwbare energie enorm is en veel groter dan de totale energievraag. Het probleem is dus niet het potentieel maar de vraag hoe het potentieel in de realiteit kan geïmplementeerd worden op een manier die niet te kostelijk is. Momenteel is elektriciteit uit zonnepanelen duurder dan elektriciteit uit kolencentrales. Het rapport evalueerde de trends. Bijvoorbeeld dat de kost van zonnepanelen en windmolens nu veel lager en de efficiëntie veel hoger is dan 10 jaar geleden. Er was ook een evaluatie van een reeks scenario’s om energie in het algemeen (en dus niet alleen elektriciteit) te produceren op een hernieuwbare manier. En de conclusie was dat tegen 2050 tussen 15 en 77% van de totale energiebehoefte kan gedekt worden door hernieuwbare energie. “

RC: Wat zal dan bepalen of we in 2050 20% of 70% hernieuwbare energie hebben.
JPvY: “Dat hangt af van verschillende factoren en onzekerheden: De kost van de verschillende alternatieven zal een belangrijke rol spelen. Hoe zal de prijs van fossiele brandstoffen, kernenergie en de hernieuwbare energie evolueren? De evolutie van het gebruik van hernieuwbare zal anders zijn als de fossiele heel duur zijn dan moest dat niet het geval zijn. Bijvoorbeeld als nieuwe grote hoeveelheden aan gas worden gevonden die de prijs dan drukken.”

“Maar het is ook een kwestie van politieke wil. Wat niet hernieuwbaar is, is per definitie beschikbaar in beperkte hoeveelheid en na enkele tientallen jaren is de voorraad van de niet-hernieuwbare energiebron uitgeput. Dat gaat dan over steenkool, olie, gas en ook uranium dat ook maar in een eindige hoeveelheid beschikbaar is. We hebben dus eigenlijk geen andere keuze dan hernieuwbare energie. Er is ook kernfusie maar dat werkt nog niet. Misschien zal dat ooit werken, dat weten we nog niet, maar vandaag weten we dat de niet hernieuwbare in een beperkte hoeveelheid beschikbaar zijn en dat anderzijds het potentieel van de hernieuwbare energie vele malen de vraag dekt. Dus als men op lange termijn kijkt moeten we zoveel mogelijk inzetten in hernieuwbare energie. Natuurlijk neemt dat tijd en we kunnen niet van de ene dag op de andere gans het energiesysteem veranderen.”

RC: In Vlaanderen was er dit jaar veel te doen over de zonnepanelen en zonne-energie. Het komt erop neer dat zonne-energie momenteel toch nog heel duur is. Anderzijds staat in het SRREN rapport dat het potentieel aan zonne-energie wereldwijd ongeveer 10.000 exajoule is terwijl de huidige vraag slechts 500exajoule is. Maar momenteel is de productiekost uit zon nog altijd 5 tot 10 keer hoger dan stroom uit fossiele brandstoffen of zelfs uit wind. Dus is het technisch haalbaar potentieel momenteel veel lager. Men spreekt voor de toekomst wel over zonnestroom uit de Sahara, maar dan zijn we weer afhankelijk van het buitenland. Zal voor België zonne-energie ooit wel een belangrijke bijdrage kunnen leveren aan de energiemix?
JPvY: “Er is geen eenvoudig antwoord daarop, net zoals er geen eenvoudige oplossing voor de klimaatopwarming. We moeten waarschijnlijk een mix van oplossingen gebruiken. Maar zelfs al is er minder zon in België dan in de Sahara, dan heeft het toch zin om een zeker deel van onze elektriciteit door zonnepanelen te laten genereren. Maar men moet natuurlijk een evenwicht vinden tussen de verschillende bronnen, bijvoorbeeld omdat zonnepanelen ’s nachts niets produceren. Niet alle eieren moeten in één mand gelegd worden. Maar met de kost van zonnepanelen die continu daalt, zal zonne-energie in de toekomst op een zelfde prijsniveau zitten als veel van de andere technologieën. Als men vandaag geen zonne-energie zou gebruiken omdat panelen te duur zijn, dan zal de technologie niet verder evolueren. Het is belangrijk om voortrekkers te hebben die bereid zijn om een beetje meer te betalen gedurende een zekere tijd om de technologie aan te moedigen.”

RC: Zal voor België een getal als 77% hernieuwbare energie ooit haalbaar zijn? Of zullen we, als we verder willen gaan dan enkele tientallen procenten, onze hernieuwbare energie moeten importeren?
JPvY: “Het 77% cijfer is voor de ganse wereld in 2050. Dat optimistisch scenario is waarschijnlijk ook hier haalbaar maar het is belangrijk om op te merken dat we ook naar energie-efficiënte moeten streven. Het is veel gemakkelijker een hoog percentage aan hernieuwbare energie te halen als het totaal energieverbruik daalt. Het is dus belangrijk dat we meer passiefhuizen en zeer energie-efficiënte huizen hebben. Warmtekrachtkoppeling is ook belangrijk. Dus het gaat niet alleen over de hernieuwbare energie maar ook over de totale vraag.”

Podcast: Play in new window | Download

Subscribe: Apple Podcasts | Android | RSS