De Klimaatzaak: Recht als breekijzer voor falende Politiek

Vorige week stuurden een aantal BV’s via vzw Klimaatzaak een Ingebrekestelling naar de Belgische overheden omdat die onvoldoende ondernemen tegen de opwarming van de aarde. Het initiatief spruit voort uit het boek “Revolutie Met Recht” van de Nederlandse advocaat Roger Cox die stelt dat de rechterlijke macht moet ingrijpen omdat de Politiek er niet in slaagt om de klimaatopwarming echt aan te pakken.

We bellen met Roger Cox en leggen hem de argumenten voor die afgelopen week verantwoordelijk minister Schauvliege en anderen aanbrachten om het initiatief van tafel te vegen.

Schauvliege vindt dat Vlaanderen met 20 miljoen per jaar wel al een inspanning doet voor het klimaat. De minister zei ook dat de overheid niet alles kan doen en dat het nu ook aan de burger is om een inspanning te doen.

Cox: “Deze rechtszaak gaat niet over wat men wel al doet maar over wat men niet doet. De Belgische autoriteiten weten dat er onvoldoende gebeurt en hebben dat erkend.” 

“De burger moet inderdaad ook een inspanning doen. Maar het is een vals argument want het suggereert dat  individuele burgers een energietransformatie kunnen verwezenlijken en dat is niet zo. Nationale energieinfrastructuren zijn wereldwijd altijd met een leidende rol van overheden gecreëerd.”

En wat dan met het argument dat het aanklagen van de staat in inbreuk zou zijn op de scheiding der machten?

Het slotpleidooi van de Hollandse zaak gaat door op 14 april 2015 in Den Haag en daarna zal de rechtbank nog een aantal maanden nodig hebben om tot een vonnis te komen.

Roger Cox: “De Nederlandse zaak heeft hetzelfde doel als de Belgische, namelijk de rechter voorleggen dat de overheden onvoldoende bijdragen aan het voorkomen van klimaatverandering. Het gevaar van de klimaatverandering is dusdanig groot en zal tot een zodanige rechtsschending leiden dat de rechter hen moet verplichten om tot ambitieuzere reducties over te gaan.”
“We zeggen exact wat we willen dat er gebeurt, namelijk dat in 2020 de uitstoot aan broeikasgassen 40% lager moet zijn dan in 1990. Of dat de rechter een vermindering moet vastleggen die minstens 25% moet bedragen. We willen ook dat de rechter verklaart dat het huidig beleid tot mensenrechtenschendingen zal leiden, dat het daarom onrechtmatig is, en dat de staat daarom de verplichting heeft om tot actie over te gaan.”

RC: Is die 40% geen heel ambitieuze doelstelling? Nu ligt een doel van 20% op tafel en misschien zou een reductie van 40% tot een niet te verantwoorden last voor onze economie leiden.
Roger Cox: ”Het is inderdaad ambitieus. Maar 195 landen in de wereld hebben samen besloten dat die daling wel nodig is om gevaarlijke klimaatverandering te voorkomen. Gevaarlijke klimaatverandering betekent een temperatuurstijging van meer dan 2 graden. Men heeft niet alleen gesteld dan een reductie van 25 tot 40% nodig is, maar ook dat het haalbaar is. Het probleem is dan men er niet uit geraakt hoe de inspanning moet verdeeld worden. ”

“Het feit dat je het niet over de verdeling van de inspanning eens geraakt, ontheft je echter niet van je verantwoordelijkheid. Het feit dat je dan kiest om 20% reductie na te streven is juridisch niet relevant omdat het onvoldoende is en men ook wéét dat het onvoldoende is.“

RC: Volgens de verantwoordelijke Vlaamse minister doet ze wel al genoeg. Ze verwijst daarbij naar de inspanningen op gebied van isolatie en renovatie van gebouwen die de Vlaamse deelregering steunt en dat een budget van 20 miljoen€ per jaar  betekent . (0.005% van het BBP, nvdr)

Roger Cox: “We kunnen vanalles zeggen over wat we nu al doen. De vraag is echter of er genoeg gebeurt om rechtsschending te voorkomen, om 2 graden opwarming te voorkomen. De Belgische en Nederlandse overheden weten dat dit niet het geval is en ze erkennen dat. Ook de Europese Commissie zegt dat.”

“Deze rechtszaak gaat niet over wat men wel al doet maar over wat men niet doet. De Belgische autoriteiten weten dat dat er onvoldoende gebeurt en hebben dat erkend.”

RC: Minister Schauvliege argumenteert verder dat de overheid niet alles kan doen en dat het ook aan de burger is om een inspanning te doen.

R. Cox: “Het is helemaal correct dat de burger ook een inspanning moet doen, maar het is in zekere zijn een vals argument want het suggereert dat de burgers door hun individuele aankoopkeuzes een totale energietransformatie zouden kunnen teweegbrengen, maar daar is eenvoudigweg geen historisch bewijs voor.”

“Alle nationale energieinfrastructuren zijn wereldwijd altijd met een leidende rol van nationale overheden gecreëerd. Er is niet één energieinfrastructuur op nationaal niveau in de wereld die door burgers is opgericht.”

“Kijk maar naar de elektriciteitsnetwerken of de kolen- en gascentrales die daarop functioneren. Die zijn in Nederland en België allemaal door de overheid aangelegd. 15 jaar geleden is de zaak dan geprivatiseerd maar de hele opbouw is door de overheid gebeurd. Zelfs in de VSA, het meest liberaal land, heeft de overheid altijd een zeer leidende en coördinerende rol gespeeld.”
“In de VSA is het elektriciteitsnetwerk weliswaar grotendeels door private investeerders tot stand gebracht, maar pas nadat de overheid die investeerders voor 40 of 50 jaar lang een monopoliepositie had gegeven in een bepaald gebied, zodat alle diepte-investeringen die gedaan moesten worden ook konden terugverdiend worden.”
“De transformatie waar we nu voor staan is zeer groot. We hebben de burgers wel nodig om mee te gaan in de beweging, maar het is de overheid die het kader en de structuren moet creëren om de transformatie van een fossiele economie naar een emissieloze economie mogelijk te maken.”

RC: Verder was er ook nog het argument dat Europa, en zeker België, slechts een klein deel van de wereldwijde emissies vertegenwoordigen. Europa en dus België hebben trouwens al veel grotere klimaatinspanningen gedaan dan anderen. Het is nu eerst aan bijvoorbeeld de VSA en China om stappen te zetten.

R. Cox: “Er bestaat juridisch zoiets als ‘deelaansprakelijkheid’: iedereen kan worden aangesproken voor de bijdrage aan een gevaar waarvoor hij verantwoordelijk is. Je kunt je dus eigenlijk niet verweren met het argument dat een ander ook een bijdrage heeft geleverd aan het gevaar. Je kan met andere woorden als staat niet naar een ander verwijzen en daarmee je eigen verplichting afkopen”

RC: Een zekere Mark Van de Voorde, voormalig speechschrijver voor Yves Leterme en Herman Van Rompuy, argumenteerde hoogst verontwaardigd dat men met deze rechstzaken het principe van de scheiding der machten aan het verkrachten was. Het getuigt volgens hem van dwaasheid om de staat aan te klagen. Het (gebrek aan) klimaatbeleid is een politieke keuze die het resultaat is van democratische verkiezingen. Het is niet aan de rechterlijk macht om de andere machten te veroordelen.

Roger Cox: “Dat is een begrijpelijke reactie en die hoor je veel. Maar we spreken niet alleen over een democratie, maar ook over een rechtsstaat en daarin zijn er drie machten, niet twee. De rechterlijke macht is een belangrijke derde poot van de democratie. Wij geven als burgers veel macht aan onze politici zodat zij het land kunnen besturen en alle dingen kunnen doen die nodig zijn om welvaart te creëren.”

“Maar het gevaar ligt altijd op de loer dat die politieke macht, al dan niet onbedoeld, negatieve gevolgen heeft. De politieke beleidsvrijheid stopt op het moment dat de politiek via haar beleid de rechten van haar burgers schendt, en dan komen we op het domein van het Recht terecht en is het wel degelijk de rol van de rechter om de staat te corrigeren waar nodig ”

RC: Maar waarom zou een stijging van de temperatuur met meer dan 2 graden leiden tot onrecht en mensenrechtenschendingen?

Roger Cox: “In Cancun is men het er in 2010 schriftelijk over eens geraakt dat een temperatuurstijging met meer dan 2 graden gevaarlijk is voor de menselijke samenleving. Men erkent zelfs dat er een correlatie is tussen de opwarming van de aarde enerzijds en mensenrechtenschendingen anderzijds. Er sterven nu al jaarlijks 400.000 mensen ten gevolge van de klimaatwijziging die er al is.“
“Ook in België en Nederland zullen extreme weerfenomenen zich in de nabije toekomst vaker voordoen en dus ook de gevolgen daarvan. Er is dus een directe impact. Maar we leven in een geglobaliseerde wereld en effecten in andere landen hebben daarom ook een indirect effect op ons. Bijvoorbeeld: als bepaalde delen van Zuid Europa door woestijnvorming onleefbaar worden dan krijgen we migratiestormen en die hebben een effect op onze veiligheidssituatie.“
“De zaak die nu aangespannen is in Nederland gaat over de mensenrechtenschendingen in Nederland, niet in het buitenland, want iedere nationale staat is verantwoordelijk voor het voorkomen van mensenrechtenschendingen binnen zijn eigen grenzen.”

“Het is ook belangrijk om te beseffen dat wat we nu zien gebeuren, zoals het extremer weer en het afsmelten van gletsjers en poolijs, het gevolg is van de emissies tot 1980. Wat na 1980 uitgestoten is moet zijn effect nog krijgen. Dus moesten we nu stoppen met het uitstoten van broeikasgassen, dan zal de aarde nog een stuk opwarmen, dat is al niet meer te voorkomen. Bovendien is de energietransformatie amper begonnen; we zullen de komende decennia nog afhankelijk zijn van fossiele brandstoffen om de overgang naar een emissieloze economie mogelijk te maken. Er zullen dus nog veel broeikasgassen in de atmosfeer worden gestoken. Dat zijn 2 zekerheden die ervoor zorgen dat het nu al heel moeilijk zal zijn om een temperatuurstijging met twee graden of meer te voorkomen. Alle internationale instanties zeggen dat we met het huidig beleid op het einde van de 21st eeuw zullen leven in een wereld die 4 tot 6 graden warmer zal zijn, vér over het politiek akkoord van 2 graden. Aangezien die gevolgen direct gecorreleerd zijn aan ons handelen van vandaag is dat handelen onrechtmatig.”

RC: U klinkt zeer geëngageerd voor het klimaat, maar uiteindelijk bent u advocaat. Hoe is de zaak aan het rollen gegaan in Nederland?

Roger Cox: “Het idee van de rechtszaak is tot stand gekomen na de publicatie van mijn boek ‘Revolutie met Recht’ waarin ik de klimaatproblematiek en andere problematieken in de energiewereld blootleg, analyseer waarom de politiek er niet in slaagt om dat probleem op te lossen, en hoe het Recht daarin dan een breekijzer zou kunnen zijn om de politiek die grote problemen te doen aanpakken. Het boek heeft in Nederland veel losgemaakt en leidde ertoe dat de organisatie Urgenda mij vroeg om het idee dat ik poneer in mijn boek ook te gaan uitvoeren. En dat leidde dan uiteindelijk tot de dagvaarding van de Nederlandse staat. En dan ben ik midden vorig jaar ook door de oprichters van de vzw Klimaatzaak in België benaderd om te zien of zoiets ook in België mogelijk is.“
“De zaak in Nederland is dus aangespannen door Urgenda, maar daarnaast zijn er burgers die mee als eiser in die rechtszaak optreden en diezelfde aanpak is ook voorzien in België, waar de vzw Klimaatzaak eiser zal zijn maar ook burgers uitnodigt om kosteloos naast de vzw mee op te treden als eiser, en daarvoor kan men een volmacht geven via Klimaatzaak.be.“

Dat er ‘uiteraard geen proces van komt’ zoals Van de Voorde beweert, is allesbehalve zeker. In Nederland is er alvast wél een proces van gekomen.
Het slotpleidooi van de Hollandse zaak gaat door op 14 april 2015 in Den Haag en daarna zal de rechtbank nog een aantal maanden nodig hebben om tot een vonnis te komen.
Dit zijn de eerste klimaatzaken in Europa, maar in de VSA zijn er al een aantal zaken lopend, maar ook in die zaken is nog geen uitspraak gevallen.

Links:
– Het boek van Roger Cox: Revolutie met Recht
– Artikel van R. Cox: The Liability of European States for Climate Change

Podcast: Play in new window | Download

Subscribe: Apple Podcasts | Android | RSS