Stijgt Uw elektriciteitsfaktuur als de kerncentrales sluiten?

Met 60% volgens LijstDeDecker, met 170% volgens de Commissie 2030, “fors” volgens de Standaard. Waarop zijn al die stellingen gebaseerd? En kloppen ze?

Neen! We leggen uit waarom.
Toch kan een meer beperkte prijsstijging verwacht worden. Voorspellen hoe groot die precies zal zijn is als in een kristallen bol kijken. Maar we doen toch een poging.
Verder spraken we met Bart Martens (SP-a) over het rapport waaruit De Decker zijn 60% haalde en met Jim Williame van Ecopower over de “forse” prijsstijging waarover de Standaard het had.

Voor de geluidsfragmenten: ga naar het einde van het artikel

ENKELE STELLINGEN UIT DE MEDIA
1) De Standaard schreef einde mei dat de elektriciteitsprijs “fors” gestegen was nadat 25% van het nucleair arsenaal stilgelegd was. Bij nader inzien bleek dat er wel een prijsstijging was, maar dat die beperkt was. Elektrabel zelf vond het nodig te verklaren dat het artikel in de Standaard misleidend was. Op 30 mei hadden we het met Jim Williame van Ecopower over dat incident.

2) Dan was er ook Jean-Marie De Decker die in zijn kampagnefilmpje zei dat de prijs van elektriciteit met 60% zal stijgen als de kerncentrales stil gaan.

3) tenslotte is er het rapport van de commissie 2030 ( ook wel CE2030,  commissie Verwilghen of commissie D’ haezeleer genoemd) dat vorige week verscheen. Daarin staat dat de kostprijs van elektriciteit voor de konsument met 170% zal stijgen tegen 2030 als de CO2 met 15%. Die prijsstijging zou zelf 420% bedragen als de CO2 uistoot 30% naar beneden moet.

WAT BEPAALT DE ELEKTRICITEITSPRIJS?
1) de PRODUKTIEKOST is minder dan de helft van de kost voor de eindverbruiker.
Soms worden de twee zaken, al dan niet doelbewust, dooreengehaald. De prijs voor de consument is van de orde van 150€ per megawatt uur (150€/MWu of 0,15€ per kilowattuur). Een kilowattuur is de hoeveelheid elektriciteit die nodig is om 25 lampen van 40watt 1 uur te laten branden, of 10 lampen van 100 watt.
De groothandelsprijs van elektriciteit is 40-50€ per megawatt uur (MWu). Het verschil zit hem vooral in distributie en transmissiekosten, die meer bedragen dan de groothandelsprijs. En verder bestaat uw faktuur voor een dikke 15% uit taksen.
De discussie over impakt van de sluiting van de kerncentrales op de elektriciteitskost gaat over de impakt op de produktiekost. Want het vervangen van kerncentrales door bijvoorbeeld gascentrales heeft vooral een impakt op de produktiekost. En het is die producktiekost die de groothandelsprijs bepaalt. De impakt op de distributiekost is een andere discussie. Volgens de tegenstanders van kernenergie zal die dalen wegens de meer gedecentraliseerde productie van elektriciteit zonder kerncentrales. Volgens de voorstanders van kernenergie zal de distributiekost stijgen als voor alternatieven moet gezorgd worden. Zo vermeldt niet-permanent lid Belmans van CE2030 de hoge investeringskost in het West-Vlaams distributienet voor nieuwe windmolenparken in de Noordzee als zijnde problematisch. De impakt van de voorgestelde 1700MW bijkomende nuclaire kapaciteit in de Noordzee op het distributienet wordt echter niet besproken.

2) De MARKTPRIJS van elektriciteit op de groothandelsmarkt is dus grotendeels gebonden aan de produktiekost.
Nu wordt kernenergie uit afgeschreven centrales veel goedkoper geproduceerd dan elektriciteit uit gascentrales. Dit doordat de brandstofkost voor kernenergie veel lager is dan voor klassieke centrales. De investeringskosten zijn echter veel hoger (niet meegerekende kosten -veiligheid, afval, …- lieten we hier buiten beschouwing). Nadat de kerncentrales afbetaald zijn wordt kernenergie dus goedkoper.
De marktprijs van de electriciteit wordt echter niet bepaald door de prijs van de goedkoopste stroom, maar door de duurste stroom. M.a.w., de elektriciteitsprijs is bijna niet gelieerd aan de kostprijs van kernenergie, maar aan de kostprijs van de laatste wattuur die gemaakt wordt en die is van gascentrales. Waarom?
Ten eerste omdat elektriciteit niet kan opgeslagen worden. Een stijgende (of dalende) vraag moet dus ogenblikkelijk opgevangen worden door een stijging (of daling) van het aanbod. Kerncentrales draaien altijd op volle toeren en hebben niet de mogelijkheid om de hoeveelheid stroom die ze produceren snel aan te passen. Dus zullen de veranderingen in vraag opgevangen worden door veranderingen in het aanbod van klassieke centrales, vooral gascentrales (windmolens kunnen, net zoals kerncentrales, niet op de veranderende vraag inspelen).
Het is mogelijk dat bepaalde grootverbruikers lagere tarieven afspreken met Electrabel via lange-termijn kontrakten. Die kunnen dan wel gedeeltelijk genieten van de goedkopere produktiekost uit afgeschreven kern-en kolencentrales. De meeste verbruikers, en zeker de kleine individuele consument, genieten hier echter niet van.

WAT GEBEURT ER ALS DE KERNCENTRALES SLUITEN?
Dat hangt af van hoe de vraag naar elektriciteit zal evolueren en of er al dan niet geïnvesteerd wordt in nieuwe productiekapaciteit.

Sluiting van de kerncentrales zonder nieuwe centrales te bouwen:
De nood aan nieuwe centrales kan beperkt worden door de vraag te minimaliseren ( besparen, gebruik van efficiëntere apparaten), meer efficiënte centrales te bouwen en gebruik te maken van warmtekrachtkoppeling. Maar extra kapaciteit zal waarschijnlijk nodig zijn om aan de vraag te voldoen, aangezien de kerncentrales nu 55% van onze stroom leveren. Als de kerncentrales stilgaan zonder vervangkapaciteit (nieuwe centrales) is er een probleem want er zal veel elektriciteit moeten geïmporteerd worden uit het buitenland. Momenteel zouden de hoogspanninglijnen met het buitenland die import niet aankunnen, hetgeen tot een schaarste zou leiden. Zelf als ze dat wel zouden aankunnen dat zal er waarschijnlijk een prijsstijging zijn op de Europese markt aangezien het aanbod door het sluiten van de Belgische kerncentrales verminderd is. Die stijging zal echter beperkt zijn als het aanbod op de Europese markt groot genoeg is. Ze zou in alle geval geen 60% zijn voor de kleine verbruiker. Maar er is natuurlijk iets voor te zeggen voor het argument dat we beter niet massaal buitenlandse (nucleaire?) stroom importeren.

Sluiting van de kerncentrales en nieuwe centrales bouwen:
Als je nieuwe gasgestookte centrales bijbouwt, en zoveel mogelijk gebruik maakt van warmtekrachtkoppeling,  ter vervanging van de kerncentrales dan is er in principe geen probleem. Er is dan genoeg kapaciteit op de markt en de prijs waaraan er geproduceerd wordt is in principe in overeenstemming die van de huidige produktiekost. Zoals we al zeiden: de productktiekost bepaalt de groothandelsprijs. Dus stijgt die groothandels prijs niet, bijgevolg moet de kleinhandelsprijs niet stijgen.
Chris Peeters van McKinsey merkt echter op dat niet helemaal klopt. Doordat je meer gascentrales bouwt stijgt de vraag naar gas en zal de Europese gasprijs waarschijnlijk stijgen.
Hoeveel die stijging zou zijn kan McKinsey niet schatten, omdat ze daarvoor hun modellen zouden moeten doen lopen. McKinsey wenst er ook verder geen uitspraak over doen.
De aardgasexporteurs ( Algerije, het VK, Noorwegen, Rusland, Katar) koppelen momenteel de gasprijs aan de aardolieprijs. Een sterke stijging van de vraag zou de exporteurs meer kunnen doen vragen. De stijging van de gasprijs na de sluiting van de Belgische kerncentrales zal echter beperkt zijn. Alhoewel het over een aantal miljoenen tonnen aardgas per jaar zou kunnen gaan is de Belgische marktvraag slechts een kleine fraktie van de totale Europese vraag. Bovendien kan die bijkomende vraag geminimaliseerd worden door het gebruik van warmtekrachtkoppeling te maximaliseren. Een van de kritieken op het door McKinsey gebruikte model was dat daarmee geen rekening gehouden werd (zie verder).
Maar nog veel meer bepalend zal zijn wat elders in europa gebeurt: hoe sterk zal de vraag naar gas stijgen ten gevolge van een eventueel stilleggen van kerncentrales elders in Europa, of van een veel te laks streven naar het verminderen van de vraag? Vooral dát zal, samen met de evolutie van het aanbod, bepalen hoe de gasprijzen, en dus de groothandelsprijzen van elektriciteit, zullen evolueren. Vandaar de nood aan een Europese energiepolitiek.

Openhouden van de kerncentrales:
Als de kerncentrales echter openblijven en er wordt veel produktiekapaciteit bijgebouwd, dan is er een overaanbod en zal de elektriciteitsprijs zakken op de groothandelsmarkt door dit overaanbod. Een elektriciteitsproducent wil niet het risico lopen dat hij zijn elektriciteit moet dumpen, dus zal er onvoldoende geïnvesteerd worden in nieuwe centrales als er twijfel bestaat over de sluiting van de oude (kern)centrales.

SELF-FULFILLING PROPHECY?
Doordat gezegd wordt dat we niet zonder de kerncentrales kunnen doen we twijfel ontstaan bij potentiële investeerders in de nieuwe centrales over de sluiting van de kerncentrales. Die willen niet het risicolopen een te lage prijs te krijgen voor hun elektriciteit en investeren niet (genoeg). Daadoor is er onvoldoende capaciteit op het moment waarop de kerncentrales moeten gesloten worden. Hierdoor zal kostelijk worden om ze te sluiten. Q.E.D voor de tegenstanders van de sluiting.

WAT MET DE UITSTOOT VAN BROEIKASGASSEN / KIOTO
Nu is er een element dat nog niet ter sprake kwam en niet meespeelde bij het stilleggen van de kerncentrales in mei: namelijk de CO2 kost. Extra elektriciteit uit gascentrales zal extra CO2 genereren en daar zal in de toekomst hoogstwaarschijnlijk voor moeten betaald worden. Ieder jaar moeten de grote uitstoters van CO2 een hoeveelheid “CO2 emissierechten” indienen die hun CO2 uitstoot dekt. Het gaat hier vooral om de elektriciteitsproducenten, olieraffinaderijen, staalfabrieken, petrochemische bedrijven en cementfabrieken. Deze emittoren krijgen nu van de overheden een hoeveelheid emissierechten gratis. Als ze meer CO2 uitstoten dan de hoeveelheid rechten die ze gekregen hebben, dan moeten ze extra rechten bijkopen de emissiemarkt. Als ze minder uitstoten, dan kunnen ze wat ze overhebben verkopen. De prijs op die markt voor emissierechten van dit jaar (2007) is ineengestort doordat milieuminister Kris Peeters en een aantal van zijn Europese kollega’s te gul geweest zijn met het uitdelen van uistootrechten. Daardoor was het aanbod veel groter dan de vraag en stortte de prijs ineen. Er worden echter ook al certificaten verhandeld voor volgende jaren. Aangezien Europa het “Goed Bestuur” van minister Peeters en zijn collega’s niet kon waarderen werden de heren op de vingers getikt en moeten ze in de toekomst minder gul zijn met het uitdelen van CO2 emissierechten aan de industrie. Dus zal de vraag en ook de prijs van de emissierechten stijgen. De uitstootrechten voor 2008 staan nu op 22€ per ton CO2.
Nieuwe gascentrales zullen extra rechten moeten kopen, of indien ze genoeg rechten krijgen zal de producent er geen moeten aankopen. Maar dan zal België (als we daarvoor al niet opnieuw op de vingers getikt worden) ergens anders minder CO2 mogen uitstoten of uitstootrechten (“hete lucht”) moeten kopen. Als de overheid dat doet komt het erop neer dat de belastingsbetaler de CO2 kost voor de extra emissie op zich neemt.
Uiteindelijk zal iemand de kost moeten betalen en het is logisch dat dat de vervuiler (electriciteitsproducent) is en dat die de kost doorrekent naar de consument.
De twee grote vragen zijn:1)hoeveel extra CO2 zal uitgestoten worden 2) hoe duur zal die moeten betaald worden?
De hoeveelheid hangt af van de investeringen in groene stroom, efficiënte energieopwekking (warmtekrachtkoppeling), en het sluiten van de kolencentrales. Een kolencentrale stoot dubbel zoveel CO2 uit per kilowattuur als een efficiënte gascentrale.
De kost van de emissierechten zal afhangen van vraag en aanbod op europees niveau maar ook van een aantal politieke beslissingen, en is al even onvoorspelbaar als de prijs van aardolie. Een moderne gascentrale stoot ongeveer 0,4 ton CO2 uit per geproduceerde megawatt uur. Aan een prijs van 22€ per ton CO2 voor de emissierechten zou dit dus leiden tot een prijsstijging van de produktiekost van 8.8€ per MWu. De stijging voor de eindverbruiker zou iets hoger zijn wegens distributieverliezen en taksen, maar toch nog beperkt zijn tot ongeveer 11€ per megawattuur of 7% van de faktuur.

JEAN-MARIE DE DECKER: “ De prijs van elektriciteit zal met 60% stijgen”
Deze bewering van Jean-Marie De Decker (kampagnefilmpje verkiezingen 2007) is gebaseerd op een presentatie van McKinsey van 2005 voor het Vlaams parlement. Die presentatie is niet publiekelijk beschikbaar maar kregen we toch in handen. Nu blijkt konkreet dat het over een stijging van de productiekost met 60% gaat van 30 naar 45 a50 € MWu. In absolute cijfers, een stijging van 18€/MWu. Door de stijging van de aardgasprijzen is de groothandelspijs van elektriciteit ondertussen sedert 2005 al gestegen tot het 40-50€/MWu. Eenzelfde stijging in € zou ondertussen een stijging van “slechts” 40% vertegenwoordigen.
Belangrijker is dat het hier gaat over een stijging van 18€/MWu van de groothandelsprijs, niet van de prijs voor de konsument. Dit werd ons bevestigd door Chris Peeters van McKinsey. Zoals eerder vermeld bedraagt die consumentenprijs 150€/MWu. Voor de eindverbruiker zou de stijging van 18€/MWu overeenstemmen met minder dan 15%, geen 60%. De Decker kraamt, al dan niet onbedoeld, onzin uit.
Die stijging werd door McKinsey berekend aan de hand van een model dat rekening houdt met de ingeschatte stijging van de CO2 uitstoot en met de geschatte stijging van de aardgasprijs door de hogere vraag. Het model van McKinsey zou volgens de voorstanders van de sluiting de kost zelfs nog te hoog ingeschat hebben aangezien geen rekening gehouden werd met de mogelijkheid om de nood aan nieuwe gascentrales te beperken door meer gebruik te maken van warmtekrachtkoppeling. Bovendien ging McKinsey uit van de hoeveelheid groene stroom die vooropgesteld werd in het rappoort van de commissie Ampere uit 2000. In het meer recente rapport van de Commissie D’ haezeleer (2007) wordt een veel grotere produktie van groene stroom mogelijk geacht. Meer stroom uit hernieuwbare bronnen betekent minder nood aan nieuwe gascentrales bij sluiting van het kernpark.
We spraken met Bart Martens (Vlaams parlementslid voor SP-a ) over de McKinsey- presentatie en ook over de problematiek van de Mottenballentaks op goedkope stroom uit afgeschreven kerncentrales. (klik HIER voor ons gesprek in januari met Martens over de mottenballentaks en HIER voor het interview met Etienne Schouppe van CD&V in maart). Opvallend is dat  zowat alle politieke partijen zeggen dat ze voor een mottenballentaks zijn, zelfs De Decker in zijn kampagnefilmpje, maar tezelfdertijd worden parlementaire initiatieven tegengehouden.

–Het RAPPORT VAN DE COMMISSIE 2030 (CE2030) dat vorige week verscheen gaat nog een stuk verder: “ de electriciteitsprijs voor de kleine verbruiker zal met 170% stijgen als de CO2 uitstoot met 15% naar beneden moet tegen 2030 en met 420% als de uitstoot 30% moet dalen”
Het rapport dat op 26 juni gepubliceerd werd (en niet op 19 juni zoals op het dokument zelf staat) is een heropgewarmde, en licht aangevulde, versie van het voorlopig rapport dat afgelopen november al gepubliceerd werd. De konklusie is echter identiek.
Het rapport bevat zeer nuttige informatie maar de gebruikte methodiek is  nogal eigenaardig te noemen voor academici. Er wordt geschat wat de CO2 uitstoot van de verschillende energie verbruikers zal zijn in 2030. Hiervoor worden schattingen  van macro-economische parameters gebruikt uit andere rapporten, bijvoorbeeld de evolutie van het auto-en vrachtverkeer, de verwachte vraag naar stroom, energie nodig om gebouwen te verwarmen…. Het gebruikte “PRIMES” model maakt een schatting van wat het al kosten om de CO2 emissies binnen de vooropgestelde limieten te houden. Ingeval de kerncentrales sluiten bekomt de commissie extreem hoge waarden voor die kost. Niet onverwacht: de vraag naar stroom stijgt sterk en andere emissie ( bijvb.wegverkeer) nemen ook sterk toe. Als daarenboven de uistoot zal stijgen doordat kerncentrales vervangen worden door gascentrales, dan wordt het zeer kostelijk om de CO2 uistoot terug te dringen. Het model dat CE2030 gebruikt berekent dus de kost om een de CO2 uitstoot met een ton te verminderen en schat dat die oploopt tot  2.150€  als de kerncentrales sluiten en de CO2 uistoot met 30% naar beneden moet. Opvallend is dat zelfs indien er een enorme kerncentrale bijgebouwd wordt van 1700MW (30% extra kapaciteit), de kostpijs voor CO2 nog altijd 490€ per ton zal zijn. Als de CO2 uistoot met 15% moet beperkt worden, wordt de CO2 kost geschat op respectievelijk 524 en 105€ per ton. Zoals gezegd is de huidige marktprijs voor CO2 22€ per ton.
Aangezien de kost van CO2 een impakt heeft op de kost van de elektriciteit kan via deze resultaten afgeleid worden hoeveel de elektriciteit zal stijgen in prijs. Zo komt CE2030 uit op de vernoemde 170%. Wat minder in de media kwam is dat ook met de extra nucleaire centrale, er een prijsstijging zou zijn van 79%, in relatieve termen bedraagt het verschil tussen de twee alternatieven dus 50% (270% is 50 percent meer dan 179%), geen 170% (klik HIER voor het fragment van het rapport met de cijfers).

De kritiek op het rapport is tweeërlei: enerzijds is er het feit dat Belgie beschouwd wordt als een soort CO2-eiland dat niet de mogelijkheid heeft om CO2 emissierechten aan te kopen (“hete lucht”). Wat die prijs voor de hete lucht op de internationale markten zal zijn is niet te voorspellen, maar het staat als een paal boven water dat die geen 2,150€ per ton zal zijn, en ook geen 500€ per ton. Volgens het fameuse Stern-rapport kunnen de CO2 emissies wereldwijd gereduceerd worden aan een kost van minder dan 30€/t. Als hiermee rekening gehouden wordt dan zakt de konklusie van CE2030 als een kaartenhuis ineen. Wel blijft de vaststelling dat grote hoeveelheden hete lucht zouden moeten aangekocht worden in het buitenland.
Dat leidt tot de andere kritiek op het CE2030 rapport. CE2030 voorziet in zijn model wel een substantiële bijdrage aan  groene stroom uit hernieuwbare bronnen maar er zou uitgegaan worden van veel te grote stijgingen van de vraag energie en veel te weinig rekening gehouden worden met de mogelijkheid tot energiebesparing. Dit is ook de belangrijkste kritiek van niet-permanente leden van de CE2030 Eichhammer en van Ypersele. En van Aviel Verbruggen, de enige vlaamse academicus die zich bezighoudt met de problematiek wiens leerstoel niet door de industrie gesponsord wordt. Hij is een sterke aanhanger van het doorrekenen van de CO2 kost via de fiscaliteit. (HERBELUISTER ook onze uitzending van 2 december met Professor Verbruggen).

Gezien de achtergrond van de permanente leden van de commissie 2030 (zie ONZE UITZENDING van 18 november) hangt er een meer dan lichte zweem van subjectiviteit over het rapport en is het duidelijk dat de auteurs achterstevoren gewerkt hebben: in plaats van een methodiek te gebruiken die dan tot een al dan niet verrassende konklusie leidt, is men van een vooropgestelde konklusie vertrokken ( “het sluiten van de kerncentrales is onbetaalbaar”) en heeft men de  methodiek  en inputs hierop afgesteld.

MORAAL VAN HET VERHAAL:
Er is geen sprake van dat de sluiting van de kerncentrales zal leiden tot een stijging van de elektriciteitsfaktuur met 60%, laat staan 170%.
Het zal vooral de uitbater zijn van het kernpark die zijn superwinsten zal zien verdwijnen als de kerncentrales sluiten. Voor andere potentiele producenten (niet alleen de alternatieve) is de sluiting een opportuniteit.
Een veel beperktere prijsstijging (grootte-orde eerder 5-20%) zou er wel kunnen inzitten. Om de sluiting mogelijk te maken en de kostprijsstijging te beperken moet geïnvesteerd worden in efficiente vervangkapaciteit en energiebesparing. Het is nu al duidelijk dat zonder al te grote inspanningen het mogelijk zal zijn om de kleine kernreactoren (Doel 1,2 Tihange 1) stil te leggen. Anderzijds zal een volledige sluiting niet lukken zonder een Goed (energie)Bestuur en is een duidelijke strategie nodig om te zorgen dat de vervangcapaciteit er komt en de nodige besparingen verwezenlijkt worden.
Deze strategie is nog niet echt in zicht, maar we blijven hopen.

Podcast: Play in new window | Download

Subscribe: Apple Podcasts | Android | RSS