Opvangcrisis vluchtelingen: een trieste verjaardag

Ruim een jaar geleden, op 19 januari 2022, werd de Belgische staat veroordeeld door de rechtbank van eerste aanleg voor het niet nakomen van zijn nationale en internationale verplichtingen tegenover mensen die asiel aanvragen. De opvangcrisis is sindsdien niet verbeterd, integendeel zelfs. In het beruchte kraakpand ‘le palais’ in Schaarbeek woonden maar liefst duizend mensen in onwaardige toestand, zonder sanitaire voorziening. Naar aanleiding van de trieste verjaardag van de opvangcrisis konden we spreken met Thomas Willekens, beleidsmedewerker van Vluchtelingenwerk Vlaanderen.

Vluchtelingenwerk Vlaanderen is een NGO die zich sinds 1987 inzet voor mensen op de vlucht. Destijds gesticht door  onder meer het Rode Kruis en Caritas International, is het ondertussen een onafhankelijke koepelwerking, met meer dan 30 lidorganisaties en talloze vrijwilligers. De missie is nog dezelfde: de rechten van mensen op de vlucht verdedigen, mensen op de vlucht informeren, en steun bieden aan belangenorganisaties die steun verlenen aan vluchtelingen. Het hoofdsecretariaat bevindt zich in Brussel en telt een 30-tal vaste werknemers.

Sinds eind 2021 kan men spreken van een opvangcrisis in België. Eén van de vele oorzaken was de machtsovername door de Taliban in Afghanistan in augustus 2021, waar de oorlog in Oekraïne nog bovenop kwam. De toestand in België leidde tot een veroordeling van Fedasil in januari 2022, waarbij de rechter probeerde af te dwingen dat elke asielzoeker een opvangplaats zou moeten krijgen. De veroordeling zette niet veel zoden aan de dijk. Ondertussen zijn er al vele duizenden veroordelingen en bijhorende dwangsommen die de overheid naast zich neer heeft gelegd. Staatssecretaris De Moor vindt het een kwestie van ‘gezond verstand’ om de dwangsommen niet te betalen. “Heel erg zorgwekkend voor een gezonde rechtsstaat die België toch zou moeten zijn,” aldus Thomas Willekens.

De staatssecretaris gaat er prat op dat er nog nooit zoveel opvangplaatsen zijn geweest. Volgens de cijfers die ook Thomas Willekens geeft, klopt dit. Er zijn momenteel 33 000 opvangplaatsen. Maar het is allesbehalve voldoende. “De schijn wordt gewekt dat deze opvangcrisis onoplosbaar is omdat we met een hoog aantal asielaanvragen zitten. Ook daar, die hoge aantallen, dat klopt, relatief gezien zitten we in een piekjaar. Maar er zijn oplossingen voor deze opvangcrisis die telkens opnieuw op tafel worden gelegd door het middenveld en de rechtbanken.” In 2022 waren er 37 000 asielaanvragen, in 2021 waren dat er 25 000. 2019 en 2020 waren ‘daljaren’ tengevolge van de covid pandemie en de beperkte internationale mobiliteit. In het regeerakkoord van 2020 waren 5500 bufferplaatsen voorzien in het opvangnetwerk. Eind 2021 waren dezen echter niet beschikbaar en heeft men te lang getalmd om bijkomende oplossingen te voorzien. Bij de asieldiensten zelf heeft men een grote wervingscampagne gedaan, maar met het tekort op de arbeidsmarkt loopt dit niet van een leien dakje. Het ontbreekt de overheid duidelijk aan een langetermijnvisie in het asiel- en migratiebeleid. Telkens zich er een daling voordoet van het aantal vluchtelingen, wordt er ook met personeel geschoven waardoor diensten onderbemand geraken en worden opvangcentra gesloten.

 De oplossingen die Vluchtelingenwerk Vlaanderen al enig tijd voorlegt, gebaseerd op de vluchtelingenwet, worden niet gevolgd door de overheidsdiensten. Centraal staat het activeren van een verplicht spreidingsplan voor OCMW’s. In 2016 werd dit uitgewerkt, na de ervaringen met de vluchtelingencrisis van 2015. Er is een verdeelsleutel waarbij elke gemeente zijn ‘fair share’ doet voor het opvangen van vluchtelingen. Geen populaire maatregel bij de lokale besturen, zeker gezien het falend beleid al extra druk plaatst bij lokale opvang. Een andere mogelijkheid is de opvang van mensen in hotels. De overheid wil hier niet op ingaan omwille van het veelgehoorde argument van het ‘aanzuigeffect’. Er wordt echter geen enkele vorm van wetenschappelijk bewijs hiervoor aangeleverd. Thomas Willekens wijst erop dat deze laatste oplossing kan dienen voor mensen die al erg lang in een procedure zitten. Zo’n 2500 mensen zitten al twee jaar in het netwerk. De nieuwkomers zou je in het reguliere netwerk kunnen opvangen.

Zonder het spreidingsplan blijft een grote meerderheid van vluchtelingen in Brussel plakken. Met de schande van het kraakpand in de Paleizenstraat in Schaarbeek tot gevolg. Na wat getouwtrek over bevoegdheden (zijn het vluchtelingen of zijn het daklozen), werd dan toch duidelijk dat het merendeel van de mensen aldaar vluchtelingen waren en dus vielen onder de bevoegdheid van Fedasil. Na een screening bleek dat er 740 mensen verbleven in het kraakpand die in een asielprocedure zaten. Het pand is ondertussen ontruimd, maar voor vele van de alleenstaande mannen die er verbleven was er geen oplossing. Het probleem blijft trouwens niet beperkt tot Brussel, maar ook meer en meer centrumsteden zien de druk toenemen, en het probleem verspreid zich over het ganse grondgebied. Het is nu aan bezorgde burgers, vrijwilligers en organisaties overkoepeld in Vluchtelingenwerk Vlaanderen om het werk van een falende overheid op zich te nemen. “Het treuzelen (van de overheid) in deze opvangcrisis is de rode draad, en zorgt ervoor dat oplossingen die voordien relatief snel uitgewerkt konden worden, nu heel veel tijd en moeite vragen.”

Vanuit de overheid wordt de oplossing naar voren geschoven om meer mensen terug te sturen om zo plaatsen vrij te maken in het netwerk. Zo verkondigde de staatssecretaris dat men Afghaanse vluchtelingen zou kunnen terugsturen. Recent probeerde men ook Iraanse vluchtelingen het vliegtuig op te zetten. De beslissingen over asielaanvragen gebeuren door het Commissariaat Generaal voor Vluchtelingen en Staatslozen (CGVS), een politiek onafhankelijke instelling. Bij een negatieve beslissing, wordt het dossier overgemaakt naar de Dienst Vreemdelingenzaken (DVZ) die bevoegd is voor toegang, verblijf en verwijdering van vreemdelingen op het grondgebied. Bij een bevel tot verlating van het grondgebied moeten de personen in kwestie vertrekken. In het geval van Afghanistan is er geen gedwongen terugkeer, aangezien er geen contact is met de Taliban. De organisaties die instaan voor vrijwillige terugkeer, organiseren dit ook niet voor Afghanistan. Thomas Willekens: “De boodschap aan de Afghanen is: wel, wij weten het ook niet hoe je kan terugkeren, maar we vinden toch dat je moet terugkeren, los het maar op…” De Afghaanse ambassade in Belgie is zelfs niet werkend om de nodige papieren te kunnen regelen. Er is hier sprake van een ‘protection gap’, en mensen verdwijnen zo in de illegaliteit of reizen verder naar een ander Europees land.

Zo komen we bij de soms juridisch enge interpretatie van wie erkend kan worden als vluchteling of  wie subsidiaire erkenning kan krijgen. Een vluchteling is iemand met een gegronde vrees voor vervolging op basis van ras, religie, bepaalde sociale groep, politieke meningsuiting of nationaliteit. Val je niet in één van deze hokjes, dan kan men in aanmerking komen voor subsidiaire bescherming: is er een conflict in je land van herkomst en kan je slachtoffer worden van willekeurig geweld? Doordat er momenteel ‘geen conflict is in Afghanistan’ kom je niet in aanmerking voor die subsidiaire bescherming en kan je dus zogezegd terugkeren. Voorts ligt er ook een grote bewijslast bij de vluchtelingen om te kunnen bewijzen dat ze wel degelijk vervolgd kunnen worden. Het is geen sinecure om de juiste papieren en documenten te kunnen voorleggen. Als vluchteling heb je twee kansen om je verhaal te doen. Tijdens een interview van 2 uur bij de DVZ en tijdens een interview van 4 uren bij het CGVS. Als je verhaal niet wordt geloofd omdat je kleine foutjes hebt verteld of niet aandachtig was, of omwille van moeilijkheden bij het verwoorden van een traumatische ervaring, dan kan je aanvraag worden afgekeurd.

Podcast: Play in new window | Download

Subscribe: Apple Podcasts | Android | RSS