Ijslandse financiën deel 1: de opmars

In de studio, niét op de foto: Ijslander Már Wolfgang Mixa, verbonden aan de Universiteit van Reykjavik. Hij werkte voorheen in het bankwezen, in de VSA en vanaf 1997 in Ijsland zelf, en vertelt ons over de aanloop naar de crisis.

Tot 1994 was het Ijslands bankwezen uiterst rigide gereguleerd en volledig gericht op de binnenlandse economie. In dat jaar werd Ijsland lid van de Europese Economische Ruimte, wat versoepeling met zich meebracht. De overstrakke regels en afhankelijkheid van politieke connecties vielen weg, interbancaire leningen werden ingevoerd en lieten massa’s slapend geld bougeren, goede zaken-ideeën kregen een kans, men begon op de beurs en in het buitenland te investeren, dan kwam het internet(bankieren) snel op … Mixa: “Dat gaf het effect dat je ziet als koeien na een winter op stal in de wei gelaten worden”. Die eerst jaren betekenden dan ook een enorme vooruitgang.

Een probleem was wel dat de toeziende instanties niet mee konden met de snelle verandering. Een andere achteraf gezien minder doordachte evolutie was de opheffing van de scheiding tussen spaar- en zakenbanken in de VSA. Bubbelsignalen in Ijsland waren de hilarisch stijgende vastgoedprijzen, en het vreselijk hoge aantal leningen aan particulieren, maar dat leek eerst allemaal op een heerlijke inhaalbeweging.

Vanaf 2002 was de privatisering van de Ijslandse banken ongeveer volledig, met nieuwe, jonge banken die spectaculair veel territorium innamen, wat het idee nog versterkte dat de wereld aan de voeten van de durvers lag. Dat beeld werd nog versterkt in de media, die de gruwelijk rijk wordende ‘bank-Vikings’ verheerlijkten. Diezelfde poenscheppers beheersten overigens grotendeels de Ijslandse media. Risicogedrag werd aangemoedigd, en de balans van de banken zwol aan tot maar liefst zeven à acht keer het Ijslands BNP.

Om dat allemaal wat in te dammen, begon de Centrale Bank de interest op te drijven. Die hoge interest had twee effecten: Ijslanders gingen in het buitenland geld lenen, en buitenlanders kwamen in Ijsland geld beleggen. Door dat tweede fenomeen steeg de waarde van de Ijslandse kroon, en daardoor daalde dan weer de waarde van de buitenlandse beleggingen, én daalde de export. Over dat laatste maakte niemand zich druk: alles draaide om het banksucces, en Ijsland zou het financieel centrum van Europa worden, met twin towers en hippe Italiaanse koffiehuisjes.

Begin 2006 verscheen in Denemarken (waar Ijsland tot 1944 bij hoorde) een rapport waarin Ijsland het nieuwe Thailand werd genoemd. Dat werd afgedaan als jaloezie, maar het rapport veroorzaakte toch een devaluatie van de kroon (80 voor een dollar i.p.v. 65) en een opdoffer voor de beurs. O.a. door het oprichten van internetbanken met hoge interesten in het VK en in Nederland kwam er een prachtig herstel, zodat een dollar een klein jaar later nog maar 60 ISK kostte. In de zomer van 2007 beleefde de beurs haar hoogtepunt. De triomf-roes was eindeloos, en het zomaar-geld-uitgeven ook. Ijslanders verwijzen er nog naar als ze iets ‘2007-achtig’ noemen.

En toen kwam het failliet van de Britse bank Northern Rock. Daarmee was definitief de mythe doorprikt dat banken niet failliet kúnnen gaan. De CDS-index op de Ijslandse bankschuld schoot omhoog, waardoor de banken geen winstgevende leningen meer konden uitschrijven. Dat was de facto al het einde. Omdat de Ijslandse banken in 2007 zelf nog heel wat op korte termijn af te betalen hadden en daarentegen vooral op lange termijn inkomsten verwachtten, werden ze door buitenlandse banken bovendien als een risico beschouwd, en stopte het internationale interbancaire lenen. Dat deed hen finaal de das om.

In oktober 2007 waren alle Ijslandse banken failliet. De Centrale Bank van Ijsland had deze banken zelfs niet kúnnen redden, omdat, zoals hoger vermeld, hun kapitaal vele malen het BNP bedroeg. Wel kwam er een noodwet zodat Ijslandse spaarders hun geld niet kwijt zouden raken, maar buitenlandse klanten van de banken waren alles kwijt.

In deel twee zullen we Már Wolfgang Mixa verder laten vertellen over hoe in Ijsland de crisis voorts werd aangepakt. (Later toegevoegd: ziehier deel 2.)

Podcast: Play in new window | Download

Subscribe: Apple Podcasts | Android | RSS